Pierwsze 1000 dni życia – fundamenty zdrowia i rozwoju

Pierwsze tysiąc dni życia człowieka: od poczęcia do ukończenia 2. roku życia – to okres niezwykle intensywnego rozwoju, w którym kształtują się podstawy fizycznego i psychicznego zdrowia na całe życie. W tym czasie zachodzą kluczowe procesy, które wpływają na rozwój mózgu, układu nerwowego, odpornościowego oraz układu hormonalnego. Co obok unikalnego zestawu genów, z którymi się rodzimy, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu naszych mózgów i wpływa na naszą zdolność do uczenia się, tworzenia więzi i radzenia sobie ze stresem?

Z tego artykułu dowiesz się:

jakie mechanizmy zachodzą w poszczególnych fazach rozwoju wczesnodziecięcego?
jakie czynniki mogą ten rozwój zakłócić?
jak można wesprzeć rozwój dzieci, które doświadczyły traum w okresie prenatalnym lub okołoporodowym?

Fazy rozwoju wczesnodziecięcego i ich znaczenie

Rozwój dziecka w pierwszych 1000 dniach życia przebiega w kilku kluczowych fazach, a każda z nich niesie ze sobą specyficzne wyzwania i możliwości:

Faza prenatalna (więź przedurodzeniowa) to okres, w którym powstaje pierwsza więź między matką a dzieckiem poprzez łożysko i pępowinę. Odżywianie matki, jej stan zdrowia i doświadczenia emocjonalne mają bezpośredni wpływ na rozwój płodu.
Faza perinatalna (okołoporodowe rozwiązanie więzi) obejmuje przełomowy moment, jakim są narodziny dziecka, w którym następuje przerwanie fizycznej więzi z matką. Sposób porodu, obecność komplikacji oraz jakość opieki okołoporodowej mają istotny wpływ na zdrowie i późniejszy rozwój noworodka.
Faza postnatalna (więź pourodzeniowa do 9, miesiąca życia) to okres, który charakteryzuje się intensywnym budowaniem więzi między matką a dzieckiem, głównie poprzez karmienie piersią i bliskość fizyczną (hormony: oksytocyna). To właśnie w tym okresie kształtuje się poczucie bezpieczeństwa i zaufania u dziecka.
Faza postnatalna od 9. miesiąca życia (rozwiązanie pourodzeniowe). Wraz z rozwojem dziecka następuje stopniowe rozluźnianie więzi z matką i zwiększanie samodzielności. Dziecko zaznacza swoją indywidualność, zaczyna odkrywać świat i nawiązywać relacje z innymi osobami. Fazę tę nazywamy również „drugimi narodzinami”, przez co rozumiemy przerwanie „pępowiny”, czyli niezwykle silnej więzi pourodzeniowej matki z dzieckiem. Jest to początek decentracji, czyli możliwości odczuwania i kształtowania przestrzeni, zdolności do intuicyjnego i spontanicznego działania, możliwości postrzegania świata, a później siebie samego.

Każda z wymienionych faz rozwoju może być narażona na działanie czynników traumatycznych, które mogą zakłócić prawidłowy przebieg procesów rozwojowych. Traumy te mogą mieć charakter fizyczny (np. przedwczesny poród, urazy okołoporodowe, alkohol spożywany przez matkę w czasie ciąży) lub psychiczny (np. zaniedbanie, przemoc).

Wpływ czynników traumatycznych na poziomie genetycznym

Badania naukowe dowodzą, że doświadczenia wczesnodziecięce mogą wywierać trwały wpływ na ekspresję genów. Zjawisko to nazywamy epigenetyką. Oznacza to, że środowisko, w którym się rozwijamy, może modyfikować działanie naszych genów, bez zmiany ich sekwencji. Na przykład, długotrwały stres może prowadzić do zmian w ekspresji genów odpowiedzialnych za regulację stresu, co może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych w późniejszym życiu.

Przykłady czynników traumatycznych:

Nikotyna: działa szkodliwie na układ krążenia płodu (obkurcza naczynia krwionośne w łożysku), ograniczając dopływ tlenu i składników odżywczych. Może prowadzić do niskiej masy urodzeniowej, przedwczesnych porodów i problemów zdrowotnych u noworodka. Płód broniąc się przed spowolnieniem przepływu krwi, podnosi swoje tętno spoczynkowe, jak również prostuje kończyny tak, by układ naczyniowy mógł swobodnie transportować krew w ciele. Pojawić się może obrzęk stópek i dłoni. Dzieci takie po narodzinach mają nóżki zrotowane na zewnątrz (wpływa to na rozwój bioder i kończyn dolnych), dużo jedzą, często płaczą, chcą być stale przy piersi mamy.
Alkohol: powoduje tzw. zespół zatrucia ciążowego (np. płodowy zespół alkoholowy). Dodatkowo dziecko broniąc się przed szkodliwym działaniem alkoholu, zgina swoje rączki i nóżki, jak również spowalnia tętno spoczynkowe tak, aby w minimalnej ilości przyjmować zanieczyszczoną krew. Nóżki dziecka ustawione są w zgięciu i rotacji wewnętrznej (ma to wpływ na rozwój bioder i kończyn dolnych). Niemowlaki z zatruciem alkoholowym szybko odrzucają pierś, piją chętnie odciągnięte mleko, nie lubią dotyku, chcą się szybko usamodzielnić, zaczynają wcześnie chodzić. Często mają problem z potliwością dłoni i stóp. Podobne działanie do alkoholu mają leki, narkotyki oraz zbyt duża ilość cukru w diecie matki.
Stres: Przewlekły stres matki podczas ciąży może wpływać na rozwój układu nerwowego płodu i zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych i depresji w późniejszym życiu. Stres (podobnie jak nikotyna czy głód matki) jest czynnikiem, który skutkuje wzrostem poziomu adrenaliny i tętna spoczynkowego płodu.

Zaniedbanie: Brak odpowiedniej opieki i stymulacji w pierwszych latach życia może prowadzić do opóźnień w rozwoju poznawczym i emocjonalnym.

Traumy okołoporodowe: To krytyczne momenty w czasie porodu, do których zaliczyć możemy:

Poród za pomocą próżnociągu, kleszczy – w efekcie powstaje plagiocefalia, czyli zniekształcenie głowy i asymetria twarzy u noworodka.
Cesarskie cięcie w znieczuleniu ogólnym lub oponowym.
Przedwczesny poród wiążący się z pobytem na oddziale neontologicznym.
Poród wywoływany przez użycie oksytocyny, co stanowi silny stres dla dziecka.

Rola osteopatii we wspieraniu rozwoju dziecka

Osteopatia jako holistyczna metoda leczenia może odgrywać istotną rolę w wspieraniu rozwoju dzieci, które doświadczyły traum w okresie prenatalnym lub okołoporodowym. Nasze podejście to kompleksowe połączenie pracy osteopatycznej, fizjoterapeutycznej, logopedycznej i podologicznej. Badając dziecko, bierzemy pod lupę nie tylko objawy czy niepokoje, z jakimi zgłasza się do nas rodzic/opiekun dziecka, ale również przeprowadzamy diagnostykę neuromotoryczną, badamy napięcie mięśniowe, funkcjonowanie układów sensorycznych, motorykę, ocenę antropometryczną. Na podstawie wyników diagnostyki udzielamy wskazówek, jak wspierać rozwój dziecka w domu, a jeżeli to konieczne, ustalamy indywidualny plan terapii. W przypadku wykrycia patologii niekwalifikujących się do leczenia manualnego kierujemy pacjenta do odpowiedniego specjalisty.

Naszym celem jest pomoc i wsparcie we właściwym rozwoju malucha na każdym jego etapie. Dowiedz się więcej, z jakimi problemami możesz się do nas zwrócić (link: https://www.osteo-mach.pl/osteopatia-pediatryczna/). Jeśli masz pytania lub obawy dotyczące zdrowia Twojego dziecka, skonsultuj się z naszymi specjalistami, którzy pomogą Ci znaleźć rozwiązania dopasowane do indywidualnych potrzeb Twojego dziecka.